4. Artykuły

Ćwiczenia prawidłowego połykania

WADA WYMOWY, KTÓREJ RODZIC CZASEM NIE SŁYSZY!

MIĘDZYZĘBOWA WYMOWA GŁOSEK ZĘBOWYCH: „s”, „z”, „c”, „dz”, oraz „t”, „d”, „n” ( wada, którą widać !!!).

Przy nieprawidłowej wymowie tych głosek czubek języka trafia miedzy zęby(dlatego tą wadę widać),a powinien być za lekko zwartymi zębami,dotykać górnego wałka dziąsłowego („górka” za zębami) i częściowo górnych zębów.Mięśnie warg i twarzy powinny być rozluźnione.

Nieprawidłowy układ aparatu artykulacyjnego (duże napięcie!)i nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka (język leżący na dnie jamy ustnej) powodują rozwój nieprawidłowych wzorców ruchowych jego mięśni co przyczynia się m.in. do rozwoju wad wymowy np. nieprawidłowej wymowy głosek szumiących - sz, ż, cz, dż, syczących - s, z, c, dz,(najbardziej widoczne!), ciszących - ś, ż, ć, dź, deformacji głoski ”r” i wielu innych… Często współwystępują wady zgryzu - zgryz otwarty lub przodozgryz („wypchnięte” górne zęby). Nieprawidłowy zgryz oraz nieprawidłowe funkcjonowanie mięśni mogą przyczyniać się także do zmian rysów twarzy.

Czynniki, które mogą mieć niekorzystny wpływ na prawidłowy rozwój aparatu artykulacyjnego i jego wszystkich funkcji to:- zbyt długie ssanie smoczka (dopuszczalne do 18m.ż.),- zbyt długie karmienie butelką(dopuszczalne do 18m.ż), - ssanie paluszka, „ssanie” uszka ukochanego misia, różka podusi, mankietów sweterka…- obgryzanie paznokci i przyborów do rysowania i pisania - zespół trzeciego migdała, częste nieżyty nosa i nawykowe oddychanie ustami- skrócone wędzidełko, - obniżone napięcie mięśni aparatu artykulacyjnego(warg, policzków, języka, podniebienia miękkiego)

Ważnym elementem ćwiczeń prawidłowej wymowy w/w głosek są ćwiczenia prawidłowego połykania. Przy prawidłowym połykaniu język „wkleja się” cały w podniebienie przesuwając płyn lub kęs do tyłu. Na sam koniec grzbiet języka wykonuje ruch „wymiatający”, który popycha kęs do przełyku.

ETAP I (dotyczy głównie pionizacji języka )

1. Nauka unoszenia języka za górne zęby (kilkanaście razy dziennie, przed lustrem). Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je "zaczarowanym miejscem", "parkingiem" itp. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać,gdy mamy zamkniętą buzię.
2. Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu tik-taków, rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.
3. Inne ćwiczenia: (Wszystkie ćwiczenia wykonujemy przy szeroko otwartej buzi !!!)
   - Zlizywanie z podniebienia nutelli, miodu, dżemu itp. czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.

- Winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą – raz do góry, raz do dołu.

- Karuzela - dzieci bardzo lubią kręcić się w koło, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stronę (kilka razy).
- Chomik - wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.
- Malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem)  swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła; potem od zębów do zębów(ruchy boczne) i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.
- Żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry.  Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz (w kierunku nosa), a potem na brodę.
 - Słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.

ETAP II (jeżeli dziecko potrafi zawsze wskazać "zaczarowane miejsce")

1. Połykanie śliny.  Mówimy do dziecka: "Połóż język w zaczarowanym miejscu, zaparkuj w garażu (za górnymi zębami). Trzymaj go tam przez cały czas, złącz zęby, uśmiechnij się szeroko i połknij ślinę".

Połykaniu nie może towarzyszyć napięcie warg, które nie powinny stawiać oporu przy lekkim skłonie głową i lekkim rozchyleniu ust.

ETAP III

1. Połykanie płynów.
   Ćwiczenia stosujemy kilkakrotnie w ciągu dnia (w sumie około 20 -30 minut). Picie płynów odbywa się małymi porcjami: dziecko bierze do ust niewielki łyk. Wcześniej prosimy, żeby poczekałona hasło "połykamy". Polecamy, aby uniosło język do góry, złączyło zęby, wykonało lekki skłon głową, lekko rozchyliło wargi i dopiero wtedy połknęło płyn (można zacząć od płynów gęstych np. kisiel, budyń, serek…).

ETAP IV

1. Ostatnim etapem jest połykanie pokarmów stałych z zachowaniem takiego samego postępowania jak przy połykaniu śliny i płynów oraz ćwiczenie prawidłowej wymowy głosek:„s”, „z”, „c”, „dz”oraz „t”, „d”, „n”.

Zwracamy uwagę, aby język przy połykaniu i wymowie w/w głosek „nie uciekał” między zębami !!!

 Opracowała Alicja Fałek

Rodzicu! Warto przeczytać…

Wpływ rozwoju mowy dziecka na proces edukacyjny i społeczny

Prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę globalnego rozwoju osobowości dziecka. Dzięki rozumieniu mowy poznaje ono otaczający świat, a dzięki umiejętności mówienia – potrafi ono wyrazić swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia.Kształtowanie się mowy dziecka ma ścisły związek z jego rozwojem społeczno – emocjonalnym.Częste kontakty słowne dziecka z otoczeniem przyspieszają jego rozwój, doskonaląc wymowę, wzbogacając słownictwo, ucząc prawidłowego stosowania zasad gramatycznych. Zaniedbania środowiskowe lub brak prawidłowych wzorców mowy mogą spowodować opóźniony rozwój mowy lub jej zaburzenia. Zapobieganie i korekcja wad wymowy, to również w prostej zależności zapobieganie trudnościomi niepowodzeniom szkolnym. Bowiem dziecko źle mówiące najczęściej pisze z błędami, słabo czyta, przejawia zahamowania w swobodnym wypowiadaniu się.

Należy pamiętać, że rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych szybciej, u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania przez dzieci głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju dziecka. W rozwoju mowy ogromną rolę spełnia środowisko w jakim się dziecko wychowuje i przebywa. Codzienny kontakt z rodziną, szkołą i rówieśnikami dostarcza nowych doświadczeń dla dziecka i pozwala nabywać nowych umiejętności słownych i językowych.

Mowa jest czynnością niezwykle złożoną i zależy od czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Trudno wyliczyć wszystkie te czynniki. O pewnych jednak należy wspomnieć ze względu na ich wpływ i znaczenie wychowawcze. Można do nich zaliczyć między innymi zdolności ogólne i specjalne, płeć i ogólne warunki społeczno-wychowawcze we wczesnym dzieciństwie.

Największą grupę u dzieci w wieku szkolnym tworzą wady artykulacyjne nazywane dyslalią. Dyslalia – to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu. Zachowane są rytm, melodia i akcent, sama wymowa jest jednak zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała.

W obrębie dyslalii wyróżniamy:

• Wszelkiego rodzaju seplenienia, (to nieprawidłowa wymowa głosek: sz, ż, cz, dż,s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź. Najczęściej spotykamy nieprawidłową realizację głosek sz, ż, cz, dż, które są realizowane jako s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź,(przyczyną seplenienia jest niedostateczna sprawność ruchowa języka).
• Jedną z odmian seplenienia jest seplenienie międzyzębowe. Zniekształceniu mogą ulegać trzy wymienione szeregi lub jeden z nich (najczęściej szereg syczący).Dziecko wymawia te głoski z językiem wsuniętym między zęby). Jedną z ważniejszych przyczyn te wady jest nieprawidłowy tor oddechowy – oddychanie buzią, a nie nosem.
• reranie, (to nieprawidłowa realizacja głoski r Głoska ta może być wymawiana jako l, j, zniekształcana lub opuszczana. Zazwyczaj bezpośrednią przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka
• nieprawidłowa wymowa głosekk, g, tzw. kappacyzm i gammacyzm,(głoski te są zastępowane przezt, d, zdarza się też ich opuszczanielub wymawianie ze zwarciem krtaniowym co przypomina chrząknięcie - jest to wynik nieprawidłowej pracy języka)
• nieprawidłowa wymowa głoskiltzw. lambdacyzm (głoska l zastępowana głoską j ), (polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, czyli bez drgań wiązadeł głosowych np. woda – fota, żaba – szapa)

Osobną grupę wad wymowy stanowi:

• niepłynność mowy (jąkanie) najogólniej mówiąc polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, przy czym w obrazie klinicznym obserwuje się zazwyczaj wzmożone napięcie mięśni związane bezpośrednio lub pośrednio z aktem mowy. Mowa jąkającego się jest wybuchowa lub odwrotnie, monotonna, cicha często z zabarwieniem nosowym. W czasie mówienia często mogą występować współruchy, które wyzwalają mowę
• opóźnienie rozwoju słowno – pojęciowego, (dziecko ma bardzo ubogi słownik, mówi mało lub językiem niezrozumiałym dla otoczenia, trudno nawiązuje kontakty).

Rosnąca wciąż liczba dzieci, u których stwierdza się wadliwą wymowę musi budzić niepokój i rodzić pytanie o jej przyczynę.

Mamy trzy rodzaje przyczyn powstawania wad wymowy:

1. funkcjonalna- spowodowana niską sprawnością lub złym funkcjonowaniem narządów artykulacyjnych przy zachowaniu ich prawidłowej budowy, np. brak pionizacji języka, słaba ruchomość podniebienia miękkiego lub przetrwały niemowlęcy sposób połykania – język między zębami
2. anatomiczna - spowodowana zmianami w budowie anatomicznej aparatu artykulacyjnego, np. nieprawidłowa budowa języka, podniebienia lub skrócone wędzidełko, wady zgryzu, przerost trzeciego migdałka
3. środowiskowa - nie stwierdza się wówczas żadnych nieprawidłowości anatomicznych czy psychoneurologicznych. Przyczyna nie tkwi w dziecku lecz w jego otoczeniu. Wadliwa artykulacja powstaje w wyniku istnienia niewłaściwych wzorców językowych. Do tej grupy należą również sytuacje, gdy zła wymowa wynika z niewłaściwej atmosfery domowej i postaw rodziców. Oprócz tego mogą pojawiać się przyczyny neurologiczne bądź wynikające z niedosłuchuczy upośledzenia.

Zaburzenia mowy mają duży wpływ na rozwój edukacyjny, emocjonalny i społeczny dziecka, bowiem prawidłowy rozwój mowy stanowi, obok właściwego poziomu funkcji intelektualnych, percepcyjnych i motorycznych, bardzo istotny element dojrzałości szkolnej dziecka. Od ucznia na etapie wczesnoszkolnym oczekuje się: swobodnego wypowiadania się na bliskie mu życiowo tematy, umiejętności powtórzenia usłyszanego opowiadania, słownego opisu obrazków, powiedzenia z pamięci wierszyka czy też tekstu piosenki. Prawidłowo rozwinięte dziecko w tym wieku powinno mówić: pełnymi zdaniami, poprawnie zbudowanymi pod względem gramatycznym, stylistycznym oraz prawidłowo wymawiać wszystkie dźwięki ojczystego języka. Taki stan jest niezbędnym warunkiem sprostania dalszym wymaganiom, jakie stawiać będzie przed uczniem program szkolny w klasach starszych.

Większość badaczy zajmujących się zaburzeniami mowy u dziecka zgodnie stwierdza, że uczniowie przejawiający tego typu zaburzenia natrafiają na różnorakie trudności w opanowaniu umiejętności szkolnych i częściej od swych rówieśników doznają niepowodzeń w nauce. Stwierdzono, że zaburzenia mowy występują o wiele częściej u dzieci doznających niepowodzeń w nauce, niż u ogólnej populacji szkolnej. Związek zaburzeń mowy z trudnościami w nauce ma charakter dwustronny. Z jednej strony zaburzenia mowy przyczyniają się do powstawania trudności w nauce, z drugiej strony przedłużające się niepowodzenia w nauce powodują powstawanie zaburzeń mowy (np. niepłynność mowy).

Wpływ zaburzeń mowy na trudności w nauce przejawia się w przedmiotach, które wymagają od dziecka poprawnego pisania i czytania oraz wypowiadania się. Zauważa się, że dzieci z wadami artykulacyjnymi popełniają nie tylko w czytaniu, ale i w pisaniu te same błędy, które wykazują w mowie spontanicznej. Niewłaściwa artykulacja czyni wypowiedź zamazaną, trudną w odbiorze. Dziecko często spotyka się z sytuacją braku lub niewłaściwego zrozumienia co czyni proces porozumiewania się mało skutecznym. Nie uzyskując pozytywnego wzmocnienia pochodzącego z codziennej komunikacji, dziecko nie będzie do niego dążyło, stopniowo może nawet wycofywać się z ich inicjowania. Wciągane do rozmowy przez innych przeżywa przykre chwile, gdy jego wypowiedź jest negatywnie oceniana. Zaczyna więc unikać tego typu sytuacji. Kontakt słowny zaczyna mu się kojarzyć z nieprzyjemnymi odczuciami, co pociąga za sobą często unikanie a nawet lęk przed wypowiadaniem się.

 W ten sposób dziecko staje się uboższe o nowe, tak ważne w procesie rozwoju mowy doświadczenia.

Brak satysfakcji z doświadczeń w zakresie kontaktów werbalnych może być jedną z przyczyn bierności i izolacji od rówieśników.

Trudności w porozumiewaniu się powodują ograniczenia w zaspakajaniu podstawowych w tym okresie potrzeb, takich jak:

• społecznej aprobaty,
• potrzeby sukcesu,
• zdobywania nowych doświadczeń,
• poczucia bezpieczeństwa.

 Jak postępować, aby praca z dzieckiem logopedycznym przebiegała

 prawidłowo?

 Kilka ważniejszych zaleceń dla rodziców:

1. osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne językowo. Do dziecka należy mówić powoli i wyraźnie, Unikajmy zdrobnień i mowy dziecięcej.
2. Należy dbać o górne drogi oddechowe i uszy, zwracać uwagę na to jak dziecko oddycha (prawidłowy tor oddechowy: oddychamy nosem, buzia zamknieta), przypominać o higienie jamy ustnej.
3. Recytujmy, czytajmy wspólnie różne teksty(przy okazji dziecko słyszy prawidłowy wzorzec wymowy) opowiadania, wierszyki, rymowanki, wyliczanki i włączajmy w zabawę gesty, ruchy, czy rysunek. Niech praca ta będzie dobrą, wspólną rozrywką, a nie obowiązkiem.
4. Poszukujmy książeczek dydaktycznych zapoznających dziecko z różnymi tematami.
5. Podczas rysowania lub po narysowaniu poprośmy o skomentowanie, co przedstawia rysunek.
6. Nie należy gasić naturalnej skłonności do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, karaniem lub zawstydzaniem – hamuje to chęć do mówienia. Dać dziecku czas na znalezienie prawidłowego wzorca artykulacyjnego i poprawienie się.
7. Nie zmuszać do artykulacji głosek, których dziecko jeszcze nie wymawia poprawnie, gdyż zacznie je zniekształcać i wymawiać w sposób zdeformowany.
8. Jeśli dziecko ogląda telewizję należy (jeżeli jest to możliwe) towarzyszyć mu w tym. Komentujmy wydarzenia pojawiające się na ekranie, aby dziecko bezwiednie nie oglądało szybko zmieniających się obrazów. Należy wybierać programy właściwe dla wieku dziecka.
9. Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania się mowy i podczas uczestniczenia w terapii. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmów mowy( może prowadzić np. do niepłynności mowy czyli jąkania).

 Logopeda diagnozuje i koryguje wady wymowy, ale nie zrobi tego sam. Aby funkcjonowanie językowe dziecka było prawidłowe, bardzo ważny jest w tym procesie udział rodzica.

 Opracowała Alicja Fałek